De kwaliteit van de evidence-base onder de loep: hoe krachtig zijn onze behandelstudies?

Geplaatst op: 30-05-2022

Om kwalitatief hoogwaardige psychiatrische zorg te kunnen bieden is wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit van behandelingen essentieel. Gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek (RCT) geldt daarbij als de gouden standaard, maar is niet vrij van problemen. Dr. Ymkje Anna de Vries (RuG) en Dr. Jojanneke Bastiaansen (GGZ Friesland / UCP) onderzoeken in een recente publicatie in Psychological Medicine één ondermijnend aspect: lage statistische power.

Idealiter is de power van een RCT tenminste 80 procent. Dat betekent dat – als er een effect is van de behandeling - het onderzoek dat effect hoogstwaarschijnlijk oppikt (namelijk met zo’n 80 procent kans). Uit deze publicatie blijkt echter dat bij behandelingen voor psychotische, angst- en stemmingsstoornissen de gemiddelde power op zo’n 32 procent blijft steken. Het maakt daarbij weinig verschil om wat voor type behandeling het gaat: farmacotherapie, psychotherapie, of complementaire en alternatieve geneeskunde.

Met een power van slechts 32 procent is de kans groot dat een RCT de werkzaamheid van een behandeling die wél effectief is niet aan kan tonen. Bovendien vergroot zo’n lage power ook de kans dat positieve effecten die wel gevonden worden foutief zijn – dat de behandeling dus eigenlijk niet effectief is, terwijl de RCT dat wel lijkt aan te tonen.

In principe kan het powerprobleem wel opgelost worden, door meerdere (te kleine) RCTs te combineren in een meta-analyse. Een belangrijke voorwaarde daarbij is dat gegevens uit álle RCTs beschikbaar zijn. Maar de onderzoekers vonden dat RCTs met ontoereikende power grotere effecten lieten zien dan studies met voldoende power. Dat kan er op wijzen dat RCTs met lage power én kleine of zelfs helemaal afwezige effecten (zogenaamde nulbevindingen) niet gepubliceerd worden. Hierdoor wordt het effect van een behandeling overschat.  

De onderzoekers stellen dat twee zaken onontbeerlijk zijn voor het verbeteren van de kwaliteit van de evidence-base van psychiatrische behandelingen: het vergroten van de steekproefomvang van RCTs, en het makkelijker maken nulbevindingen te publiceren.

Het Open Access artikel vindt u hier:

Voor vragen over dit onderzoek, mail Jojanneke Bastiaansen: j.bastiaansen@umcg.nl

Meer weten?