Je staat midden op het Zaailand in Leeuwarden. Als je om je heen kijkt, zie je mensen genieten van de zon op het terras. Of je staat op hetzelfde Zaailand, terwijl de kermisattracties je om de oren vliegen. Levensecht, alsof je er gewoon staat. In werkelijkheid draag je een Virtual Reality bril en sta je in de behandelkamer van GZ-psycholoog André Tjaarda van Angst en Stemming. Een kijkje in de virtuele wereld van Virtual Reality Exposure Therapy (VRET).
Het begon een aantal jaar geleden met de Oculus Rift. Een bril die aangesloten werd op een computer en waarmee je rond kon kijken in een geanimeerde wereld. Inmiddels kan het allemaal een stuk eenvoudiger en goedkoper: een Samsung Gear VR waarin je je smartphone stopt of zelfs een kartonnen bril die je in elkaar vouwt en waar je ook zo je smartphone inschuift. Met een app op diezelfde telefoon speel je filmpjes af die met een 360-graden camera zijn opgenomen, waardoor je je op plekken waant waarop je op dat moment helemaal niet bent.
Exposure Therapie
Innovatie-adviseur Sjoerd van Dekken stond aan de wieg van VRET bij GGZ Friesland: ‘Met de bril gaat er letterlijk een virtuele wereld voor je open. Iedereen kan zich vast wel iets voorstellen bij alle mogelijkheden en toepassingen. Binnen GGZ Friesland - en nu ook Synaeda - wordt de VR-bril gebruikt om mensen met een paniekstoornis of agorafobie (pleinvrees) te behandelen. De VRET-behandeling is een aanvulling op de reguliere Exposure Therapie waarbij mensen stapje voor stapje worden blootgesteld aan situaties waar ze angstig voor zijn, zodat ze leren dat er niets gebeurt. Die vorm van therapie is heel intensief, omdat cliënten vaak eerst nog angstiger worden en het niet altijd mogelijk is om angstige situaties op elk moment op te zoeken.’
Het idee is dat de stap tussen praten over je angst en de confrontatie ermee aangaan in het echte leven, voor veel mensen te groot is
André begeleidt cliënten met paniekstoornissen en zet daarbij naast gangbare behandelmethoden ook VRET in. ‘Met de bril op zien mensen situaties waarin ze paniekaanvallen kunnen krijgen. Het Zaailand is daarvan een voorbeeld, maar ook de bioscoop, de Hema en de bus. En daarin verschilt onze behandeling van veel andere VR-behandelingen: in plaats van animatiebeelden, gebruiken we filmpjes van de echte wereld. Sjoerd vult aan: ‘Elke situatie heeft vijf verschillende levels. Level één is het ‘makkelijkste’ level, bijvoorbeeld een lege bus en level vijf het moeilijkste: een bus stampvol reizigers. Elk filmpje duurt vijf minuten en wordt daarna herhaald, omdat vijf minuten simpelweg te kort zijn om effect te hebben.’
Een mooie brugfunctie
Voor iemand die nog nooit een VR-bril heeft gedragen, is het moeilijk voor te stellen dat filmpjes effect hebben. ‘Het idee is dat de stap tussen praten over je angst en de confrontatie ermee aangaan in het echte leven, voor veel mensen te groot is. We starten met cognitieve therapie om mensen op gedachteniveau al met hun angst te leren omgaan. VRET heeft dan een mooie brugfunctie: je kunt op een veilige manier oefenen en daarmee is de drempel om daarna naar buiten te gaan, in de bus te zitten of te winkelen een stuk lager. Inmiddels blijkt ook uit onderzoek dat VRET net zo eff ectief is als de reguliere behandeling,’ vertelt André. Daarvoor moet de therapie wel aan drie belangrijke voorwaarden voldoen:
- Als je de bril draagt en naar de filmpjes kijkt, heb je echt het gevoel dat je daar bent.
- De filmpjes wekken dezelfde angstreactie op als dat iemand in een echte supermarkt staat.
- Wat je ziet op de filmpjes, kun je generaliseren naar de echte wereld. Dus als je niet meer bang bent voor de supermarkt in de virtuele wereld, dan zou je ook niet meer bang moeten zijn voor de echte supermarkt.
Ook thuis oefenen
Waar het bij veel digitale toepassingen in de zorg om draait, is dat behandeling of contact minder afh angt van tij d en plaats. VRET is daar een goed voorbeeld van, want naast de behandelsessies met een psycholoog, kunnen cliënten ook zelf thuis oefenen. André legt uit hoe dat werkt: ‘Tegenwoordig koop je voor een paar euro zo’n kartonnen VR-bril. Ik geef cliënten soms huiswerk mee. In de sessie bepalen we dan met welke filmpjes iemand aan de slag gaat en hoe vaak hij dat doet. De cliënt bepaalt zelf tij d en locatie. En dat is bij voorbeeld heel handig als iemand op Ameland woont en het – met zijn paniekstoornis – een hele onderneming is om naar de behandeling te komen.’
Aan de frontlinie
André is zelf heel enthousiast over de behandeling. Niet alleen omdat hij ziet dat het echt werkt, maar ook omdat het zijn werk nog leuker maakt: ‘VR-toepassingen in de zorg zij n nog relatief nieuw. Er zijn in Nederland verschillende projecten. Zo doen ze in Utrecht onderzoek naar VR bij de behandeling van anorexia en in Groningen kijken ze naar de eff ecten bij psychotische stoornissen. Het is onwijs leuk om aan de frontlinie te staan van een nieuwe technologie. Je kunt bovendien veel sneller de autonomie teruggeven aan de cliënt, omdat hij er zelfstandig mee aan de slag kan. Het past daarom goed binnen de herstelvisie. En last but not least: VRET zorgt op langere termijn ook voor lagere kosten.’
Een virtueel kijkje in de toekomst
Op de vraag hoe André de toekomst van VR in de zorg ziet, beginnen zijn ogen te glimmen en verschijnt er een grote grijns op zijn gezicht: ‘Ken je het holodeck uit de Startrek-films? Volgens mij is dat de toekomst van VR, dat zou toch fantastisch zijn? En dan in combinatie met artificial intelligence, dat er een virtuele coach wordt geprojecteerd. Want mijn ultieme toekomstdroom is dat geestelijke gezondheidszorg over honderd jaar overbodig is, omdat we optimaal gebruikmaken van alle digitale mogelijkheden die er zijn. Mooi dat ik daar alvast een klein begin mee kan maken, toch?’