Wanneer is een behandeling effectief? Die vraag keert veel terug in onderzoeken binnen de geestelijke gezondheidszorg. Maar het grote aantal publicaties daarover roept op zichzelf een vraag op. Namelijk: hoe gekleurd is het bewijs van effectiviteit? Het is bekend dat met name studies met niet-significante resultaten (negatieve studies) vaak niet worden gepubliceerd. Minder bekend is dat er ook andere vertekeningen kunnen optreden die de effectiviteit van behandelingen positiever doen lijken dan daadwerkelijk het geval is. In een recent artikel in het wetenschappelijke tijdschrift Psychological Medicine, illustreren dr. Jojanneke Bastiaansen (GGZ Friesland/UMCG) en haar collega’s dit probleem aan de hand van behandelstudies voor depressie.
Farmaceutische bedrijven moeten studies naar medicijnen vooraf registreren bij de Amerikaanse Food and Drug Administration, de FDA. Daardoor zijn de gegevens van alle studies beschikbaar, ook van de negatieve studies die uiteindelijk niet gepubliceerd zijn, zo blijkt volgens de onderzoekers.
Zij slaagden erin om een bundel van meer dan honderd gepubliceerde en ongepubliceerde antidepressiva-studies samenstellen. De helft van deze studies liet volgens de FDA positieve resultaten zien, de andere helft niet. Slechts 48 procentvan deze negatieve studies werd gepubliceerd, terwijl 98 procent van de positieve resultaten werd gepubliceerd. Zie daar, de zogeheten publicatiebias.
Een behoorlijk deel van de oorspronkelijk negatieve studies die wél gepubliceerd werden, verscheen in de literatuur opeens met positieve uitkomsten: de negatieve bevindingen waren weggelaten uit de publicatie of ondergeschikt gemaakt aan positieve uitkomsten uit aanvullende analyses (outcome reporting bias).
Van de negatieve studies die wel als dusdanig in de literatuur verschenen, rapporteerde vervolgens slechts een klein deel ondubbelzinnig dat de behandeling niet beter was dan placebo. Andere studies gaven er een positieve draai aan door in de samenvatting bijvoorbeeld de nadruk te leggen op positieve resultaten uit aanvullende analyses (spin).
Dit betekent dat opgeteld slechts 5 procent van de gepubliceerde studies duidelijk liet zien dat de behandeling niet beter was dan placebo, terwijl 50 procent van de oorspronkelijke studies niet-significante resultaten hadden.
Met een vergelijkbare analyse toonden de onderzoekers aan dat ook gepubliceerde trials van psychotherapeutische behandelingen een positiever effect aantonen dan op basis van daadwerkelijk bewijs gestoeld is.
,,Deze vertekeningen maken dat het bewijs voor behandelingen steviger lijkt dan daadwerkelijk het geval is”, licht Bastiaansen toe. Het is waarschijnlijk dat deze effecten niet alleen optreden bij depressie-behandelingen maar ook in andere medische disciplines. ,,Het is niet alleen belangrijk dat zorgprofessionals hiervan bewust zijn, maar ook dat onderzoekers, beleidsmakers, en wetenschappelijke tijdschriften maatregelen nemen om de situatie te verbeteren”.
>>> De complete publicatie van Bastiaansen en co is hier te lezen <<<