Wie mag medicatie voorschrijven?

Geplaatst op: 23-01-2018

Na een experimenteerfase van vijf jaar werd onlangs het wetsvoorstel aangenomen waarin geregeld is dat verpleegkundig specialisten voorbehouden handelingen zelfstandig mogen uitvoeren. Zo is het voorschrijven van medicatie niet langer het exclusieve domein van artsen. Han Holl, verpleegkundig specialist in het FACT+ team De Fryske Marren en FACT Dokkum, deelt zijn ervaringen van de afgelopen vijf jaar.

Han rondde in 2011 de opleiding tot verpleegkundig specialist af en ging in 2012 direct van start met voorschrijven. ‘Het eerste jaar deed ik dat onder volledige supervisie. Dat betekende dat ik al mijn overwegingen deelde met een psychiater. Ik kreeg daar ook voldoende mogelijkheden voor. Dat is nodig, want op mijn werkplek in het FACT-team kom je alle soorten stoornissen tegen. Vaak in ernstige vorm en in combinatie met bijvoorbeeld somatische problematiek. Dat maakt voorschrijven complexer, maar ook heel leerzaam. Op andere plekken, zoals een ADHD-poli kun je vaak eenvoudiger volgens protocollen en richtlijnen werken.’

Herken de hiaten

Ook toen Han na een jaar niet meer onder volledige supervisie hoefde voor te schrijven, hield hij de lijntjes met psychiaters warm. Belangrijk  volgens hem, ook gezien de grote diversiteit aan klachten en stoornissen. ‘Het is belangrijk dat je bewust onbekwaam bent. Dus: herken de hiaten in je kennis en weet wanneer je hulp moet inschakelen. Die ruimte voor afstemming is er gelukkig altijd gebleven. Zeker als ik een nieuw medicijn ga voorschrijven, overleg ik nog altijd met de psychiater.’

Bij patiënten van het FACT-team spelen naast somatische problematiek ook andere zaken een rol, zoals een hoge leeftijd, ander medicijngebruik of alcohol- of drugsmisbruik. Bovendien leven patiënten behandelvoorschriften niet altijd goed na. ‘Om dan de risico’s van medicatie te overzien, is voor de hulpverlener en de patiënt vaak moeilijk. Een goede samenwerking met de casemanagers is dan onmisbaar. Ze komen veel bij de patiënt over de vloer en kunnen vaak de eerste risico’s signaleren. Vergeet niet dat patiënten vaak al behandelingen volgens richtlijnen hebben gehad, met beperkt resultaat. Je kunt dan niet volledig leunen op richtlijnen; je moet samen met de psychiater ontdekken wat het meest effectieve medicatiebeleid is’, aldus Han.

‘Als verpleegkundig specialist kun je ruimte geven aan twijfels en dilemma’s van patiënten’

Principiële opvattingen

Verpleegkundig specialisten zijn opgenomen in het specialistenregister (artikel 14), waardoor ze meer bevoegdheden en behandelverantwoordelijkheden hebben gekregen. Dat ze nu ook zelfstandig medicijnen mogen voorschrijven, lijkt goed binnen dat plaatje te passen. Maar hoe kijken artsen daar tegenaan? ‘Ik maakte zelf één keer mee dat een aardige, maar wat ouderwetse arts niet met mij over medicijnen wilde praten. Hij legde uit dat het geen persoonlijke kwestie was, maar zijn principiële opvatting. Met een LOI-cursusje kun je toch niet voorschrijven, was zijn oordeel. Na enige tijd begon hij toch zijn overwegingen met mij te delen en leek hij wat meer op mijn kennis te vertrouwen.’

Twijfels en dilemma’s

Die terughoudendheid en onzekerheid bij artsen noemt Han logisch. ‘Ze hebben zes jaar lang het menselijk lichaam bestudeerd en waren altijd de enigen die medicijnen mochten voorschrijven. Verpleegkundigen en verpleegkundig specialisten zijn korter en minder diep in de somatiek geschoold. Ze hebben volgens Han echter ook iets voor op psychiaters: ‘Tijd, ruimte en oog voor de gevolgen van de aandoening in het dagelijkse functioneren. Psychiaters worden vaak kort ingevlogen, ook onder invloed van het psychiatertekort. Het neemt ze werk uit handen als een verpleegkundig specialist het gesprek over medicatie met de patiënt voert. Een verpleegkundig specialist kan beter volgen hoe mensen op medicijnen reageren, wat de bijwerkingen zijn en signalen opvangen van therapieontrouw. Hierdoor kun je ook ruimte geven aan twijfels en dilemma’s van patiënten. Mensen gebruiken vaak liever geen medicijnen of in elk geval een stuk minder. Als de mogelijkheid er is, start ik daarom voorzichtig met bijvoorbeeld antipsychotica om rustig te wennen en weerstand weg te nemen.’

Somatiek en farmacologie

Han is blij dat het wetsvoorstel is aangenomen. Zeker nu er een schreeuwend tekort aan psychiaters is onder invloed van de marktwerking, is het vooral ook praktisch dat verpleegkundig specialisten mogen voorschrijven. Toch is er ook ruimte voor een kritische noot: ‘In de opleiding voor verpleegkundig specialisten was er toentertijd in mijn optiek te weinig aandacht voor somatiek en farmacologie. Het was vooral iets wat je in de praktijk moest leren. Na de studie heb ik die kennistekorten moeten aanvullen. Hopelijk worden die vakken inmiddels zwaarder gewogen in de opleiding en ook getoetst.’  

Experimenteren met voorschrijven

Begin 2012 ging de experimenteerfase van vijf jaar van start. In die periode deden verpleegkundig specialisten ervaringen op met het voorschrijven van medicijnen. Er werd onderzoek gedaan naar de veiligheid, efficiënte en doelmatigheid. Op basis van die ervaringen en het onderzoek werd dit jaar het wetsvoorstel aangenomen, waarin is geregeld dat verpleegkundig specialisten zelfstandig medicijnen kunnen voorschrijven.

Meer weten?